Projekt badawczy

Ad 1 - Cel naukowy projektu

Celem naukowym prezentowanego projektu jest określenie miejsca elit prowincjonalnych w zachodniej części państwa rzymskiego w drugiej połowie I wieku po Chr. w procesie ich integrowania (prowincji i elit) z Imperium Romanum oraz w polityce dynastii flawijskiej¹ (budowa nowej elity władzy, przemiany administracyjne Cesarstwa). Państwo rzymskie weszło wówczas w stadium głębokiej transformacji, co zaowocuje w rezultacie okresem prosperity w II wieku (panowanie dynastii Antoninów)².

W opublikowanym w 1930 roku artykule w "The Journal of Roman Studies" Ronald Syme stwierdzał: "The work of the spade and the use of common sense have done much to mitigate the influence of Tacitus and Pliny and redeem the memory of Domitian from infamy or oblivion. But much remains to be done."³ Nie ukrywam, że badania nad polityką cesarską wobec prowincji zachodnich mogą okazać się pomocne w powyższym, nadal aktualnym dyskursie naukowym.

W wyborze problematyki badawczej kierowałem się również zapotrzebowaniem na naukową syntezę dotyczącą dynastii flawijskiej.

Jak wiadomo, proces integracji elit prowincjonalnych uległ radykalnemu przyspieszeniu pod rządami cesarza Klaudiusza (41-54 n.e.), co znalazło wyraz w jego słynnym włączeniu do senatu grupy notabli galijskich. Klaudiusz rozpoczął też nadawanie praw obywatelstwa rzymskiego (ex iure Latini) mieszkańcom prowincji (przykład Noricum). Ponieważ cesarze dynastii flawijskiej politykę tę w pełni kontynuowali, co znalazło odzwierciedlenie chociażby w "masowym" nadaniu praw municypalnych mieszkańcom Hiszpanii, panowanie Klaudiusza będzie stanowiło punkt wyjścia moich badań. Aby natomiast w pełni zrozumieć istotę przemian, dokonanych przez Flawiuszy, zakończyć je muszę w początkach II wieku. Interesujące mnie terytorium to Galia, Hiszpania i Afryka oraz prowincje nadreńskie i naddunajskie, czyli innymi słowy łaciński Zachód.

Ad. 2 - Jaki wkład wniesie rozwiązanie postawionego problemu do dorobku danej dyscypliny naukowej w Polsce i w świecie.

Jak zaznaczyłem to już wcześniej, przeprowadzenie badań nad przedstawicielami elit prowincjonalnych pomoże nam lepiej zrozumieć historię Rzymu drugiej połowy pierwszego wieku n.e. Umożliwią nam one wyciągnięcie interesujących wniosków w kontekście ekonomicznego rozwoju doby dynastii Antoninów (96 – 192 r.n.e)⁴. Jest to ważne tym bardziej, jeśli uświadomimy sobie, jak skromnie w polskiej historiografii, oraz uniwersalnym dorobku naukowym, zobrazowane jest powyższe zagadnienie. Brakuje syntetycznego opracowania złożonej problematyki okresu panowania tej, jakże ciekawej z punktu widzenia badacza⁵ , dynastii. Sytuację tą ma szansę zmienić powstający na dwóch współpracujących ze sobą polskich uniwersytetach: poznańskim i bydgoskim, projekt pod kierunkiem prof. dr. hab. L. Mrozewicza.

Niniejszym pragnę zaznaczyć, że moje badania mają szansę uporządkować dotychczasowy stan wiedzy, oraz przyczynić się do weryfikacji utartych poglądów. Stanowią one novum w nauce polskiej, a jednocześnie są przyczynkiem do dalszej dyskusji na arenie międzynarodowej. W kontekście rozwoju regionu mój plan badawczy wpisuje się w poddziałanie 1.1.4 Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2020: "Rozwój potencjału naukowo-badawczego"; poddziałanie 2.4.1 w ramach Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2020: "Unowocześnienie infrastruktury usług społecznych"; a także działanie zgodnie z celem 3.1.2 Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2020: "Poprawa efektywności kształcenia".

Ad. 3 - Metodyka badań.

Głównym problemem jawiącym się przed badaczem podobnej problematyki jest specyfika naukowego warsztatu pracy. Tak jak w przypadku każdego innego zagadnienia, jego podstawę stanowić muszą źródła. Charakter moich badań skłania mnie do skupienia się przede wszystkim na ich nieliterackim, archeologicznym rodzaju. W kraju, dostęp do powyższych jest z kolei wysoce ograniczony. Nie wszystkie niezbędne opracowania są w polskich bibliotekach. W tym miejscu chciałbym podkreślić, że moja macierzysta uczelnia nie dysponuje wymaganymi w mojej sytuacji krytycznymi edycjami źródeł, jak i niezbędną mi literaturą naukową. Duża część interesujących mnie prac dostępna jest w językach obcych. Bazę dla moich badań stanowi przede wszystkim epigrafika. Tylko pomoc zewnętrzna – tu przykład chociażby "Stypendium dla doktorantów 2008/2009 - ZPORR" – umożliwia realizację przyjętych planów.

Wartość naukowa inskrypcji jest nadal niedoceniona przez polskich badaczy. Może to wynikać z dwóch przyczyn: nieznajomości łaciny, lub wspominanej niedostępności zabytków epigraficznych. Ze względu na rozpowszechnienie inskrypcji w świecie starożytnym analiza ich treści, oraz katalogizacja wystawców pomników i informacji ich dotyczących przynieść może wymierne efekty pozwalające na uzupełnienie obrazu dynastii flawijskiej.

Inskrypcje dzielimy na: napisy sakralne; napisy na budowlach; napisy honoryfikacyjne; napisy nagrobne; akta oficjalne oraz instrumenta domestica⁶. W dotarciu do szukanego źródła pomocne są korpusy prekursorskiej serii zainicjowanej przez niemieckiego uczonego Theodora Mommsena – Corpus Inscriptionum Latinarum.

Istotnym źródłem archeologicznym w mojej pracy będzie również materiał numizmatyczny. Najbardziej kompletne i podstawowe opracowanie mennictwa interesującego nas odcinka czasu zaproponował zespół redakcyjny słynnych korpusów numizmatycznych o nazwie Roman Imperial Coinage (RIC), wydawanych od lat dwudziestych ubiegłego stulecia w Londynie.

Cennych wskazówek dostarczy mi z pewnością wydany w Berlinie po raz pierwszy w roku 1933, katalog obywateli imperium Rzymskiego – Prosopographia imperii Romani (PIR). Prozopografia zespołów ludzkich przynosi ciekawe wnioski – dotyczyć mogą one np. struktury administracyjnej prowincji, charakterystyki całych grup społecznych (w interesującym nas kontekście – najwyższych warstw), czy polityki personalnej cesarzy wyrażającej się w przemianach składu osobowego elity władzy.

Dokonując analizy wiadomości dotyczących elit prowincjonalnych Cesarstwa Rzymskiego zawartych w tego typu źródłach zobligowany jestem z oczywistych względów do konfrontacji ich z informacjami przedstawionymi w dziełach o charakterze literackim autorów starożytnych. I w tym momencie jawi się przed badaczem problem braku dostępności do naukowych opracowań niektórych niezbędnych pozycji.

Spośród nich interesują mnie przede wszystkim: De vita Caesarum Swetoniusza, De origine et situ Germanorum oraz Historiae Tacyta a także Historiae Romanae Kasjusza Diona. Oprócz tego, zamierzam odwołać się również do tekstów pozwalających mi na analizę przebiegu municypalizacji: Corpus Cesarianum; Historia Naturalis Pliniusza Starszego (księgi: II - VI), oraz Geographia Strabona.

Oto jakie problemy wchodzą w skład mojego projektu badawczego:

• Polityka Rzymian wobec prowincji w okresie od Cezara do roku 70 n.e.
• Flawiusze a prowincje
• Elity prowincjonalne w chwili rzymskiego podboju i ich stosunek do Rzymian
• Osadnictwo rzymskie w zachodnich prowincjach Cesarstwa a urbanizacja zachodniej części Imperium Romanum
• Formowanie się rzymskiej elity prowincjonalnej – przegląd według prowincji
• Elity prowincjonalne wobec przemian w państwie rzymskim – przykład "roku czterech cesarzy"
• Drogi awansu prowincjonalnych notabli
• Na służbie cesarskiej